Św. Onufry od szczęśliwej wędrówki


W Beskidzie Myślenickim, na starej trasie pątniczej, prowadzącej ku powstałemu na początku XVII w. sanktuarium pasyjno-maryjnemu oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej, znajdują się dwie niezwykle podobne figury św. Onufrego. Jedna nieco na wschód od wierzchołka Chełmu (603 m n.p.m.), a druga na północnym wzniesieniu Strońskiej Góry (468 m n.p.m.), obie w gminie Stryszów, która obrała sobie Świętego za patrona. Według przekazów ta pierwsza miała na postumencie wyryty rok 1564, ale niezachowane zapiski stryszowskiej parafii datują figurę na rok 1681. Druga zaś ma wyrytą na swoim postumencie bardzo konkretną datę “A · DO · 1769 20 Maj.”, a niżej napis: “odnowiony przez Jakuba Mlaka w roku 1845”. Uderzające podobieństwo postaci św. Onufrego na obu figurach niezwykle mocno sugeruje tożsamego twórcę lub warsztat, a zapewne również zleceniodawcę ich wykonania. Położenie na szlaku pielgrzymkowym, prowadzącym z Suchej, przez Zembrzyce i Stryszów, do kalwaryjskiego sanktuarium, może – choć nie musi – wiązać te miejsca z osobą potencjalnego fundatora, którym najczęściej był właściciel okolicznych dóbr. Od XIV w. Stryszów należał do Słupskich herbu Szreniawa (wymienianych też jako herbu Drużyna), właścicieli Suchej i leżącej nieopodal Stryszawy. Od Stanisława Słupskiego Suchą odkupił w 1554 r. Gaspare Castiglione (krakowski złotnik pochodzący z Florencji), który dwa lata później ożenił się z córką poprzedniego właściciela Jadwigą (wg innych źródeł Magdaleną) Słupską. Następnie za sprawą męża jej siostry, Doroty Słupskiej, wszedł w koligacje rodzinne ze szlachtą oświęcimską, zmienił nazwisko na Kasper Suski i uzyskał wymarzoną nobilitację (oficjalnie potwierdzoną na Sejmie Walnym w Warszawie 21 lutego 1564 r.). W 1595 r. Stryszów został przejęty przez syna Kaspra, Adama Suskiego i pozostawał w rękach tej rodziny do lat 80. XVII w., kiedy to przypadł po zmieniających się właścicielach Wilkońskim herbu Odrowąż. Z dużą dozą prawdopodobieństwa można datować owe figury na końcówkę gospodarowania Suskich w Stryszowie (pasuje tutaj ów rok 1681), jak również utożsamiać ich z samą fundacją związaną z istniejącym od ośmiu dekad ośrodkiem pielgrzymkowym w Kalwarii Zebrzydowskiej. Związki figur z Suskimi potwierdza również umiejscowienie ich na wzniesieniach na południe i północ od Stryszowa, na trasie pielgrzymkowej, na której spełniały – jak wierzono – funkcję opiekuńczą (także jako swego rodzaju drogowskazy) nad pątnikami. Obie figury miały (i zapewne mają do dziś, chociaż nie pełni już on swej specyficznej roli) zamocowany w nieproporcjonalnie dużej podstawie samej rzeźbionej postaci żelazny bolec, który umożliwiał swobodne obracanie kamiennej rzeźby wokół własnej osi. Ustawienie św. Onufrego twarzą do kierunku drogi miało zapewniać pomyślność pielgrzymowania i szczęśliwego powrotu do domu oraz chronić przed niebezpieczeństwami. XVIII-wieczna data, wyryta na cokole figury ze Strońskiej Góry – a w szczególności jej dokładne datowanie dniem i miesiącem – utożsamiana jest z działaniami konfederatów barskich i bitwą stoczoną na Dziale nad Skawinkami, która miała miejsce 23 maja 1771 r. (znaną też jako bitwa pod Lanckoroną). Wszystko wskazuje na to, że jest ona wtórnym upamiętnieniem na istniejącym już postumencie. Tradycja przypisuje go konfederatom barskim, co wcale nie musi być mylną supozycją, gdyż bez wątpienia w owym czasie konfederaci stacjonowali w zamienionym w twierdzę zamku lanckorońskim i potykali się z nieprzyjacielem na okolicznych terenach.

Od 2004 r. św. Onufry znajduje się w herbie gminy Stryszów, autorstwa dr. Włodzimierza Chorązkiego i Krzysztofa Olszaka, przedstawiającym na tarczy koloru czerwonego na złotym wzgórzu złotą lipę, po lewej stronie skrzyżowane: złoto-srebrny młot i siekiera (pochodzące z pieczęci Stryszowa), natomiast po prawej stronie właśnie postać klęczącego św. Onufrego. W 2021 r. Święty zachęcał na filmie promocyjnym mieszkańców gminy do konsultacji społecznych w sprawie zmian w planie zagospodarowania przestrzennego.