Zacznijmy od galerii zdjęć z lipca 2019 r.:
A pierwsza istotna informacja jest taka, że za sprawą Waldemara Hübnera, Leszka Brzozowskiego i Mirosława Łopaty z Gorlic stanęła w 2002 r. odtworzona w miarę dokładnie macewa na grobie Lst. Jg. Mendla Broda na cmentarzu wojennym nr 60, projektu Duszana Samhuela Jurkowicia, położonym na Przełęczy Małastowskiej w Beskidzie Niskim. Szerzej na ten temat napisał M. Łopata na łamach “Magur” 2003, w artykule pt. Groby żydowskich żołnierzy na cmentarzach I wojny światowej w Beskidzie Niskim. Jeden z ciekawszych fragmentów brzmi (s. 12): “Przy pochówkach Żydów stosowano zasadę, aby chować ich na możliwie najbliższym kirkucie, jednakże czasem okazywało się to niewykonalne (ze względu na odległość lub fakt nierozpoznania wyznania pochowanego). Mogło się okazać dopiero po dokładnym przejrzeniu list ewidencyjnych, że dany żołnierz, pochowany na chrześcijańskim cmentarzu wojennym, to Żyd. Taka pomyłka mogła być spowodowana niejednokrotnie brakiem wśród żołnierzy popularnego i powszechnie stosowanego już w owym czasie w armii niemieckiej blaszanego znaku rozpoznawczego (popularnie zwanego nieśmiertelnikiem). Tak więc najprawdopodobniej w ten właśnie sposób ów Mendel Brod znalazł się pomiędzy pochowanymi na cmentarzu nr 60 na Przełęczy Małastowskiej. Później zdecydowano nie przenosić już zwłok i zmarłego uczczono nagrobkiem odmiennym od pozostałych lecz doskonale dopasowanym do reszty drewnianego wystroju cmentarza. W tym miejscu można zadać pytanie: jak to się stało, że przy tak licznych remontach nie wykonano tego nagrobka ponownie, co więcej na jego miejscu postawiono krzyż?”.
Autor słusznie zauważa, że Brodowi postawiono od razu, zaprojektowaną przez Jurkowicia, macewę. Widzimy ją przykładowo na fotografii z 1933 r., autorstwa Romana Reinfussa, opublikowaną w artykule pt. Cmentarze, na których nie zapłoną światła. Cmentarze wojskowe w Małopolsce. Historia ich powstania. Sposób budowy. Zapomniane cmentarze niszczeją, pomieszczonym w dodatku do “Ilustrowanego Kuriera Codziennego” 1933, nr 301, pod nazwą “Kurier Literacko-Naukowy” nr 44. Dwa lata później Reinfuss opublikował większy materiał pt. Cmentarze wojenne na Łemkowszczyźnie, w roczniku Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego “Wierchy” 1935, s. 109-116. Inną sprawą jest, że była to bez wątpienia jedna z kilku macew istniejących wtedy na owym cmentarzu.
Na czym zatem polegała trudność z rozpoznaniem wyznania poległego żołnierza armii austro-węgierskiej? “KG” tak o tym napisał: “(…) identyfikator (Legitimationskapsel) zawierał karteczkę (Legitimationsblatt) z ręcznie wpisanymi danymi, w tym wyznawaną religią. Problemem była szczelność obudowy i trwałość zapisu, mimo używania specjalnych ołówków. Stąd tak wielu, w porównaniu do armii niemieckiej stosującej blaszane nieśmiertelniki, niezidentyfikowanych żołnierzy austro-węgierskich. Zgodnie z regulaminem, identyfikator noszono w kieszonce naszytej na wewnętrznej stronie prawej kieszeni spodni i mocowany był sznurkiem (Kapselschnur) do dziurki guzika kieszeni, więc zgubić było go trudno, natomiast zamoczyć – bardzo łatwo”. No i na koniec zacytujmy fragment z ustaleń “KG”, któremu udało się zidentyfikować pozostałych żołnierzy narodowości żydowskiej pochowanych na cmentarzu nr 60: “Wszyscy czterej żołnierze służyli w jednym oddziale, czyli w FJB. 4 i zginęli 2 maja 1915 w walkach w rejonie Magury Małastowskiej. Galicyjski Feldjägerbaon Nr. 4 (batalion strzelców polowych) stacjonował przed wybuchem wojny w Braunau (Górna Austria), gdzie został w 1907 roku przeniesiony z Niska. Większość służących w nim żołnierzy pochodziła z okręgu przemyskiego X korpusu. Według wykazów austriackich 77% stanu batalionu stanowili Polacy, a 23% inne narodowości, jak należy się domyślać, w większości Ukraińcy. Żydów statystyki nie obejmowały. Na podstawie spisów poległych, meldunku FJB.4, a także „List strat” można ustalić kilka informacji o pochowanych żołnierzach żydowskich.
Lst. Jg. Mendel Brod służył w 2. kompanii, pochodził ze wsi Jamy koło Mielca, do wojska został powołany w roku 1915 i zaewidencjonowany w dokumentacji FJB. 4 pod numerem 58. Poniósł śmierć mając 20 lat.
https://images83.fotosik.pl/1036/73e77d … d15med.jpg
Lst. Jg. Jakob Gutmann (Guttmann) był żołnierzem 3. kompanii, a jego gminą przynależności była spiska miejscowość Újlubló, czyli Nová Ľubovňa / Nowa Lubowla. Urodził się w roku 1883, służbę w batalionie rozpoczął w roku 1914, a zarejestrowano go pod numerem 1110.
https://images84.fotosik.pl/1037/f13921 … 690med.jpg
Lst. Ptrf. (albo Jg.) Markus Goldhammer był w 2. kompanii, pochodził z Wiednia, rocznik 1886.W batalionie od 1914, odnotowany pod numerem 1063.
https://images81.fotosik.pl/1038/8367c4 … d63med.jpg
Lst. Jg. Osias Alweis również służył w 2. kompanii. Urodził się w roku 1886, a pochodził z Rzeszowa. Do służby w batalionie został powołany w roku 1915 i zarejestrowano go pod numerem 50.”
https://images84.fotosik.pl/1037/f0ea12 … d9fmed.jpg
I stało się. Poniżej galeria zdjęć z 28 lipca 2024 r. z macewami na mogiłach żołnierzy pochodzenia żydowskiego z armii austro-węgierskiej:
Jeszcze na koniec o elementach chrześcijańskich na cmentarzu nr 60: Mianowicie za rzędami kwater grobowych wznosi się zbudowana z drewnianych belek łączonych na zrąb drewniana kaplica (wnętrze jest niedostępne), pokryta gontowym dachem zwieńczonym charakterystycznym szczytem ze skrzyżowanych belek. Tuż pod nim znajduje się płaskorzeźba w drewnie, autorstwa czeskiego rzeźbiarza Adolfa Kašpara, przedstawiająca kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej. Odnowiona swego czasu w kolorze, obecnie przywrócono jej barwy ciemnego i jasnego drewna. Pod spodem, na desce, widnieje inskrypcja, autorstwa Hansa Hauptmanna: BLEIB – EINGEDENK – IN – EURES – GLÜCKES – TAGEN, / DASS – DIESER – GRUND – VON – HEISSEM – KAMPF – GEGLÜHT, / DASS – TODESWUNDEN – TAUSENDE – GETRAGEN, / DAMIT – DER – SONNE – EUCH – UMBLÜHT. – Pamiętajcie w swoich pełnych szczęścia dniach, że na tej ziemi gorzał zaciekły bój, że tu tysiące odniosło śmiertelne rany, aby wokół was rozkwitało błogosławieństwo słońca.