Kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Łazanach na Pogórzu Wielickim


Kościół Znalezienia Krzyża Świętego w Łazanach powstał w latach 1586-1597 (ukończony przed 1618) z fundacji Sebastiana Lubomirskiego. Świątynia stanowi przykład przenikania się gotyckiej i renesansowej tradycji warsztatowej. Elementy gotyckie przeważają w bryle i konstrukcji budowli, elementy renesansowe widoczne są w ukształtowaniu detalu architektonicznego. Najważniejsza literatura: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie, Warszawa 1953; A. Karpacz, Dzieje i architektura kościoła parafialnego pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego w Łazanach, [praca magisterska w UPJPII] Kraków 2014; B. Krasnowolski, Parafia i kościół pod wezwaniem Znalezienia Krzyża Świętego w Łazanach, Kraków 2013; J. Kuska, Kościół Znalezienia Krzyża Świętego, [w:] Sakralne Dziedzictwo Małopolski, Kraków 2021.

Na ogół cztery pola kartusza herbowego w kaplicy grobowej Lubomirskich oraz na kamiennej chrzcielnicy w kościele w Łazanach wiązano z postacią Sebastiana Lubomirskiego i interpretowano jako: Śreniawę bez krzyża Sebastiana Lubomirskiego (ur. ok. 1546, zm. 22 czerwca 1613 w Dobczycach – 1578 zarządca dóbr klarysek sądeckich, 1598-1603 kasztelan biecki, 1603-1613 kasztelan wojnicki, od 1591 kasztelan małogoski, 1584-1591 burgrabia krakowski, 1581-1591 żupnik krakowski, 1585-1606 starosta dobczycki, 1590-1597 starosta sądecki, od 1591 starosta spiski, 1591-1594 starosta lipnicki, 1599-1606 starosta tymbarski, 1612 starosta sandomierski); Odrowąża Anny z Pieniążków Lubomirskiej (pierwszej żony, poślubionej w 1567, zm. bezpotomnie w 1580); Gryfa Anny z Branickich Lubomirskiej z Ruszczy (ur. 1562 w Krakowie, zm. 9 stycznia 1639 w Wiśniczu); Raka [najprawdopodobniej znana z konotacji węgierskich Warnia(?) lub jak najbardziej węgierski herb Rák, co mogłoby sugerować związek z matką Sebastiana, Barbarą Hrussoy de Zablath, węgierską szlachcianką – obecnie Záblatie to część Trenczyna nad Wagiem na Słowacji].

Fot. IKC. Okres międzywojenny. Ze zb. NAC

Jednak z ostatnich ustaleń Artura Karpacza wynika, iż znajdujące się na kartuszu herby mogą odnosić się nie do Sebastiana, a do przodków jego ojca Stanisława (zm. 1577). Odczytując je zgodnie z zasadami heraldyki w prawym górnym rogu pola znajduje się herb Drużyna [dotychczas błędnie jako Śreniawa bez krzyża, zob. K. Przyboś, Lubomirscy herbu drużyna, “Almanach Muszyny” 2005, s. 86-97], zatem ojca Feliksa Lubomirskiego z Grabia i Sławkowic (zm. 1533). W lewym górnym rogu umieszczono herb Odrowąż (Ogończyk), matki Stanisława, Beaty, córki Mikołaja (Mikulasza) Czarnego z Podola koło Gródka nad Dunajcem, właściciela Jawczyc, legitymującej się tym właśnie herbem. W lewym dolnym rogu znajduje się herb Rak (Warnia), a takim posługiwała się babka ze strony ojca Stanisława Lubomirskiego, Dorota, córka Przecława z Gnojnika, żona Stanisława Piotra Lubomirskiego (Lasockiego). Nie ustalono babki Beaty, ale zapewne była nią kobieta z okolic Gródka, Podola i Jawczyc, których właściciele posługiwali się herbem Gryf (Monisiewicze, Gryfici?). Te ustalenia pozwalają widzieć w kaplicy przy kościele w Łazanach mauzoleum zasłużonych przodków Sebastiana Lubomirskiego, jego ojca Stanisława i stryja, Jakuba, proboszcza w Łazanach. Sam nagrobek musiał powstać niedługo po ukończeniu świątyni, konsekrowanej w 1594 roku.

Fot. IKC. Okres międzywojenny. Ze zb. NAC