Cmentarz wojenny nr 303 w Rajbrocie

Autorem projektu jest wiedeński architekt Franz Stark, będący wówczas, w 1915 r., porucznikiem w stanie spoczynku. Nadzór na budową powierzono pochodzącemu z Moraw Stefanowi Koloschkowi. Główne prace przy budowie wykonali jeńcy włoscy, rosyjscy i okoliczni mieszkańcy. Ci ostatni zajmowali się zwożeniem kamieni, jeńcy włoscy pracami kamieniarskim, rosyjscy – ciesielskimi. Pochowano tutaj żołnierzy armii rosyjskiej, austro-węgierskiej i pruskiej, którzy zginęli w walkach na okolicznych terenach w dn. 6-12 XII 1914 r. w czasie tzw. operacji limanowsko-łapanowskiej. Wojska rosyjskie zajęły Rajbrot i okoliczne tereny już 11 XI 1914 r.: “Zjawiają się Moskale, którzy jak mrowie zajmują na kwatery wszystkie niemal domy”. Wojska austro-węgierskie i pruskie znały dość dobrze zamiary przeciwnika, gdyż mieli dobre rozpoznanie (m.in. lotnicze) i postanowili zaatakować ich z boku. Bitwa ta zakończyła się zwycięstwem, które podniosło morale wojska austro-węgierskich. Jest to cmentarz okręgu IX Bochnia, bardzo starannie wykonany i dobrze utrzymany. Już w samym założeniu miał to być cmentarz reprezentacyjny, na budowę którego nie szczędzono sił i środków, mimo że budowany był w ciężkich wojennych czasach. Do jego budowy przyłożono tak wielką uwagę, gdyż pochowano tutaj również niemieckich sprzymierzeńców wojsk austro-węgierskich. Na cmentarzu, w 36 zbiorowych i 12 pojedynczych grobach, pochowano łącznie 538 żołnierzy, w tej liczbie: 56 żołnierzy armii austro-węgierskiej z 24. i 29. batalionu strzelców polowych oraz 33. i 35. pułku piechoty landwery, 179 żołnierzy armii niemieckiej z 217., 218., 219. i 220. pruskiego rezerwowego pułku piechoty, 3. pruskiego rezerwowego batalionu strzelców, 19., 130., 131., 141., 171., 189., 198., 296. pruskiego rezerwowego batalionu strzelców, 47. pruskiej kompanii pionierów oraz 303 żołnierzy armii rosyjskiej. Zidentyfikowano 202 żołnierzy. Wszystkie walczące tutaj armie były wielonarodowościowe. Walczyli w nich również Polacy, w różnych armiach, a więc również przeciwko sobie. Na zachodniej ścianie cmentarza, na przedłużeniu osi brama wejściowa – kolumna, znajduje się pomnikowa ściana z niewielkim kamiennym krzyżem na małym cokole. Na ścianie tej znajdował się napis w języku niemieckim: In die Unsterblichkeit führt das Tor des Todes die Treuen, który w wolnym tłumaczeniu na język polski brzmiał: Brama śmierci prowadzi wiernych ku nieśmiertelności, niestety uległ on zniszczeniu. Warto obejść cmentarz i zobaczyć ścianę od tyłu. Znajduje się na niej częściowo zachowany do dzisiaj napis z 1924 r.: ERRI__TET / TREUEMGEDENKEN / IN DIE KAMERADEN / VON DER IX ARMEE / 19 / 24 [pol. POBUDOWANY / POMNIK PAMIĘCI / KOLEGOM / Z IX ARMII / 19 / 24].